Тарашкевіца vs Наркамаўка: наша мова

Дзве дзяржаўныя мовы — беларуская і руская. У школе вывучаюць абедзве. Але ў побыце большасць беларусаў усё ж такі карыстаецца рускай. А гэты допіс мы хочам прысвяціць беларускай. І таму ён будзе менавіта на ёй. Мы шчыра спадзяемся, што тых, хто нічога не зразумее — ня знойдзецца.

Беларуская мова, як вядома, належыць да групы ўсходнеславянскіх моў і была адной з афіцыйных у ВКЛ да 1696 года. Потым доўгі час не прызнавалася з боку Польшчы і Расіі і фактычна была мовай простага насельніцтва.

Але яна выжыла, адужэла і зараз афіцыйная мова Беларусі.

Як сцвярджаюць розныя гістарычныя даведкі, наша мова была ўзноўлена і рэаніміравана з-пад ціску рускай і польскай намаганнямі беларускай інтэлігенцыі, і з 1905 года на ёй сталі выдаваць кнігі, друкаваць газеты і, што самае галоўнае, шмат размаўляць.

Шмат хто з нас ведае — галоўны брэнд беларускай мовы — гэта літара ў. У Полацку ёй нават паставілі помнік.

Але сёння мы хочам распавесці пра дзве моўныя нормы беларускай мовы. Вы ведалі, што наша мова мае адразу два збора правілаў арфаграфіі?

Тарашкевіца vs Наркамаўка

Што гэта такое? Як выкарыстоўваць? І якая форма больш распаўсюджана?

На самой справе гэта даволі цікавае і складанае пытанне адначасова. Але паспрабуем крыху распавесці гісторыю беларускага правапісу і граматыкі.

Тарашкевіца

Бранісла́ў Ада́мавіч Тарашке́віч — беларускі грамадска-палітычны дзеяч, мовазнавец, пісьменнік-перакладчык. Кандыдат філалогіі. Акадэмік АН Беларусі.

У 1918 годзе, працуючы загадчыкам культурна-асветнага аддзела Белнацкама, падрыхтаваў і выдаў у Вільні першую «Беларускую граматыку для школ». У ёй аўтар абагульніў і замацаваў пісьмовыя традыцыі, што складаліся ў той час у выданні мастацкай, навукова-папулярнай і публіцыстычнай літаратуры, у пісьмовым друку; улічыў здабыткі тагачаснай лінгвістычнай навукі і вопыт папярэднікаў. Фактычна гэта падручнік па выкладанню беларускай мовы.
Больш таго, тарашкевіца (назва, як вы разумееце, пайшла ад прозвішча) лічыцца класічным правапісам беларускай мовы.

Наркамаўка

Моўныя нормы, правапіс, які бярэ адлік ад рэформы беларускага правапісу 1933 году і замацоўваецца ў наступных афіцыйных зводах правілаў (1934 і 1957 гады ў СССР; і ў «правілах беларускай арфаграфіі і пунктуацыі» 2008 году ў Беларусі.

Назва наркамаўка паходзіць ад слова «наркамат» — народны камісарыят (назва міністэрства ў СССР).

Сутнасць рэформы 1933 была ў прымусовым набліжэнні беларускай мовы да раускай. Стварэнне наркамаўкі разглядаецца як адзін з захадаў палітыкі русіфікацыі Беларусі, якая праводзілася ў двух асноўных кірунках: па-першае, бесперапыннай русіфікацыі дазволенай да ўжытку беларускай мовы і, па-другое, сістэматычнага выціскання з ўжытку мовы і замены яе рускай мовай.

Як усё гэта на практыцы? Як адрозніваць тарашкевіцу ад наркамаўкі?

Мяккі знак! Так, гэта першае, што кідаецца ў вочы. Так званая, асімілятыўная мяккасць.

Для параўнання: сьнег і снег, сьвіньня і свіння, памяшканьне і памяшканне і гэтак далей. Менавіта ў класічным правапісе (тарашкевіца) выкарыстоўваецца такія нормы правапісу.

Ідзем далей.

Напрыклад, што датычыцца запазычанных словаў. Звярніце ўвагу на спалучэнні літараў:

(Т) Гук л перадаецца мякка: лёгіка, цыкль.
(Н) Гук л перадаецца цвёрда: логіка, цыкл.
(Т) Спалучэнні іё, ыю, ію: трыё, радыюс.
(Н) Спалучэнні іа, ыу, іу: трыа, радыус.

Спадарства, а вы якім правапісам карыстаецеся?

P.S. Калі хочаце авалодаць менавіта тарашкевіцай, то звярніце ўвагу на выданне — Беларуская граматыка Тарашкевіча (1918).

Аўтары: Paŭnočnaja mroja, Anna Bing

Нашли опечатку? Выделите фрагмент текста с опечаткой и нажмите Ctrl + Enter. Хотите поделиться тем, что произошло в Витебске? Напишите в наш телеграм-бот. Это анонимно и быстро.