Тарашкевіца vs Наркамаўка: наша мова

7 апреля 2022 в 09:57
Поделиться
Класснуть
Отправить

Дзве дзяржаўныя мовы — беларуская і руская. У школе вывучаюць абедзве. Але ў побыце большасць беларусаў усё ж такі карыстаецца рускай. А гэты допіс мы хочам прысвяціць беларускай. І таму ён будзе менавіта на ёй. Мы шчыра спадзяемся, што тых, хто нічога не зразумее — ня знойдзецца.

Беларуская мова, як вядома, належыць да групы ўсходнеславянскіх моў і была адной з афіцыйных у ВКЛ да 1696 года. Потым доўгі час не прызнавалася з боку Польшчы і Расіі і фактычна была мовай простага насельніцтва.

Але яна выжыла, адужэла і зараз афіцыйная мова Беларусі.

Як сцвярджаюць розныя гістарычныя даведкі, наша мова была ўзноўлена і рэаніміравана з-пад ціску рускай і польскай намаганнямі беларускай інтэлігенцыі, і з 1905 года на ёй сталі выдаваць кнігі, друкаваць газеты і, што самае галоўнае, шмат размаўляць.

Шмат хто з нас ведае — галоўны брэнд беларускай мовы — гэта літара ў. У Полацку ёй нават паставілі помнік.

Але сёння мы хочам распавесці пра дзве моўныя нормы беларускай мовы. Вы ведалі, што наша мова мае адразу два збора правілаў арфаграфіі?

Тарашкевіца vs Наркамаўка

Што гэта такое? Як выкарыстоўваць? І якая форма больш распаўсюджана?

На самой справе гэта даволі цікавае і складанае пытанне адначасова. Але паспрабуем крыху распавесці гісторыю беларускага правапісу і граматыкі.

Тарашкевіца

Бранісла́ў Ада́мавіч Тарашке́віч — беларускі грамадска-палітычны дзеяч, мовазнавец, пісьменнік-перакладчык. Кандыдат філалогіі. Акадэмік АН Беларусі.

У 1918 годзе, працуючы загадчыкам культурна-асветнага аддзела Белнацкама, падрыхтаваў і выдаў у Вільні першую «Беларускую граматыку для школ». У ёй аўтар абагульніў і замацаваў пісьмовыя традыцыі, што складаліся ў той час у выданні мастацкай, навукова-папулярнай і публіцыстычнай літаратуры, у пісьмовым друку; улічыў здабыткі тагачаснай лінгвістычнай навукі і вопыт папярэднікаў. Фактычна гэта падручнік па выкладанню беларускай мовы.
Больш таго, тарашкевіца (назва, як вы разумееце, пайшла ад прозвішча) лічыцца класічным правапісам беларускай мовы.

Наркамаўка

Моўныя нормы, правапіс, які бярэ адлік ад рэформы беларускага правапісу 1933 году і замацоўваецца ў наступных афіцыйных зводах правілаў (1934 і 1957 гады ў СССР; і ў «правілах беларускай арфаграфіі і пунктуацыі» 2008 году ў Беларусі.

Назва наркамаўка паходзіць ад слова «наркамат» — народны камісарыят (назва міністэрства ў СССР).

Сутнасць рэформы 1933 была ў прымусовым набліжэнні беларускай мовы да раускай. Стварэнне наркамаўкі разглядаецца як адзін з захадаў палітыкі русіфікацыі Беларусі, якая праводзілася ў двух асноўных кірунках: па-першае, бесперапыннай русіфікацыі дазволенай да ўжытку беларускай мовы і, па-другое, сістэматычнага выціскання з ўжытку мовы і замены яе рускай мовай.

Як усё гэта на практыцы? Як адрозніваць тарашкевіцу ад наркамаўкі?

Мяккі знак! Так, гэта першае, што кідаецца ў вочы. Так званая, асімілятыўная мяккасць.

Для параўнання: сьнег і снег, сьвіньня і свіння, памяшканьне і памяшканне і гэтак далей. Менавіта ў класічным правапісе (тарашкевіца) выкарыстоўваецца такія нормы правапісу.

Ідзем далей.

Напрыклад, што датычыцца запазычанных словаў. Звярніце ўвагу на спалучэнні літараў:

(Т) Гук л перадаецца мякка: лёгіка, цыкль.
(Н) Гук л перадаецца цвёрда: логіка, цыкл.
(Т) Спалучэнні іё, ыю, ію: трыё, радыюс.
(Н) Спалучэнні іа, ыу, іу: трыа, радыус.

Спадарства, а вы якім правапісам карыстаецеся?

P.S. Калі хочаце авалодаць менавіта тарашкевіцай, то звярніце ўвагу на выданне — Беларуская граматыка Тарашкевіча (1918).

Аўтары: Paŭnočnaja mroja, Anna Bing

Нашли опечатку? Выделите фрагмент текста с опечаткой и нажмите Ctrl + Enter. Хотите поделиться тем, что произошло в Витебске? Напишите в наш телеграм-бот. Это анонимно и быстро.

10 комментариев
Aleksei81
7 апреля 2022 в 09:03
Это все, конечно, хорошо, все правильно, но отчего "за кадром" осталась латинка (лацiнка)? Это был основной способ передачи письменного языка в середине 19 и начале 20 века! Впрочем, единых правил написания латинки не было, но читающие, все же понимали, о чем шла речь...И народная "Наша Нiва" времен 1905 гг издавалась на латинке (и на белорусской кириллице). В посте не сказано про еще один язык, главенствующий на территории Беларуси 20-30 годов, значение которому придавалось не меньшее, чем собственно белорусскому: это идиш (еврейский)! При прочих равных (с русским и польским), белорусский и идиш, а последний даже в большей степени, являлись языком интеллигенции и официального делопроизводства! Идишем даже были прописаны слова на гербе БССР "Пролетарий всех стран соединяйся", а конституция провозглашала 4 государственных языка (польский, русский, белорусский и идиш). Но век и расцвет идиша был не долог, резко и трагично обрывается он в 37 году, когда сотрудниками госбезопасности НКВД было объявлено (вот тут внимательно читайте и проецируйте на день сегодняшний!) о действии на территории Беларуси Объединенного антисоветского подполья, включавшую Сионистскую молодежную организацию и Сионистскую контрреволюционную организацию "Левый Гехалуц"... Ну а далее более известные события -да? Репрессии - коим подверглись более 60 тысяч населения, октябрьская ночь расстрелянных поэтов (более 100 !) представителей белорусской элиты (интеллигенция, писатели, профессора, ученые), Куропаты, о которых до сих пор говорят лишь вскользь, а память так и пытаются затереть... Кстати, многие покинувшие Беларусь и Украину евреи основали в будущем государство Израиль, и когда говорят, что тот или иной израильский деятель имел белорусские корни, не упоминают, впрочем, каким образом он там оказался...
Возвращаясь к языку (современному, в каком мы его знаем), надо бы сказать, что так или иначе трансформируются все языки... Но если бы мы все разом орнули хотя бы на белорусском "наркомовском", рассейцы бы охнули от разумения, насколько у нас с ними "много общего"!
AnJam
7 апреля 2022 в 10:47

Я бы хотела свободно говорить на мове — особенно сейчас, но опять же всё упирается в систему образования. Это моё личное мнение.

У моих малых мова два раза в неделю, а английский — пять. Вот и всё, что нужно знать.

Aleksei81
7 апреля 2022 в 10:58 ответ AnJam
Паляниця, да, все так... Ну и еще момент, от которого я лишился мовы на днях: пришел сын со школы, и огорошил фразой, которую им вещают, де, национальными цветами белорусов всегда были... красный и зеленый! то-то же...
Ирынка Нярэй
7 апреля 2022 в 13:00
Мая дыплёмная праца, ммм...
Напраўду, калі хочаце авалодаць менавіта тарашкевіцай, то больш мэтазгодна звярнуцца не да граматыкі Тарашкевіча, а да выдання "Беларускі клясычны правапіс" 2005 г.
Вось у электронным выглядзе: https://knihi.com/storage/pravapis2005.html
А ў друкаваным і слоўнічак ёсць.
Aleksei81
7 апреля 2022 в 13:53 ответ Ирынка Нярэй
Ирынка, маладчына!!!
Даша Аль
7 апреля 2022 в 17:28 ответ Ирынка Нярэй
Ирынка, дзякуй табе, Irыыыначка!
Ирынка Нярэй
8 апреля 2022 в 12:50 ответ Даша Аль
Даша, калі ласка! :)
Елена Гусак
7 апреля 2022 в 23:06
Цікавая інфармацыя. Карыстаюся наркамаўкай. Тарашкевіцу чую чач ад часу ў медыяпрасторы, але яна гучыць неяк нязвыкла і штучна ( хаця гэта менавіта наркамаўка з’яўляецца штучгай).
Елена Гусак
7 апреля 2022 в 23:08
Хочацца бачыць больш тэкстаў на мове. Дзякуй аўтару за карысную інфармацыю.
Мама Стифлера
9 апреля 2022 в 22:07
А ещё есть трасянка, основная "мова" бабулек...