Рейтинги Подарки

или зарегистрироваться

Ещё

Пережил революцию, войны, репрессии. В белорусской глубинке есть частный дом, которому более 150 лет

29 августа 2022 в 09:31

В Глубоком — райцентре на западе Беларуси — есть дом, которому более 150 лет. Сейчас здесь живет уже четвертое поколение семьи Дроздов — правнуки человека, который построил усадьбу в 1870 году. Дом пережил революцию, две войны, сталинские репрессии, присоединение Западной Беларуси к БССР. Нынешние владельцы усадьбы рассказали о том, как хранят память о предках и исторических событиях, которые коснулись их семьи.

Дом №111 на улице Максима Горького (бывшей Генрика Сенкевича) в Глубоком включен в туристический маршрут по городу. На нем — три мемориальные доски. Первая сообщает о том, что усадьбу в 1870 году построил Иван Дрозд. Вторая — в честь его внука, участника Первой мировой войны Викентия Дрозда. А третья — в память о белорусском художнике Язепе Дроздовиче, который дружил с Дроздами и квартировал у них, работая учителем в глубокской школе.

Нынешние хозяева — Георгий Дрозд и Зоя Голикова — родные брат и сестра, дети Викентия, правнуки Ивана.

Зое Викентьевне — 89 лет, она работала учителем истории. Георгию Викентьевичу — 85 лет, он бывший строитель, в частности, возводил Новополоцк. У них еще была старшая сестра Ольга, но она умерла.

Слева направо: Зоя, Георгий, Ольга Дрозды

В полуторавековом доме хранят старый уклад, от предков — говорят на белорусском языке.

— Бацька наш да смерці размаўляў па-беларуску. А як яшчэ размаўляць, калі ў нас уся акруга так гаварыла? — объясняет свою позицию Георгий Дрозд. — Руская мова прыйшла ў Глыбокае з прыходам савецкай улады.

Зоя Викентьевна посвящает нас в свой родовод:

— Нашыя продкі Дразды родам з Лаўрынаўкі — гэта вёска пад Глыбокім. Вырашылі перабрацца адтуль у горад. У 1870 годзе прадзед Іван пабудаваў наш дом. Дапамагалі яму ягоныя браты. Дразды купілі ў Глыбокім зямлю і аралі яе, хоць частка сям'і яшчэ жыла ў Лаўрынаўцы. У прадзеда Івана нарадзіўся сын Кліменцій — наш дзед. А ў Кліменція было пяцёра дзяцей: наш бацька Віценцій, Лука, Сцяпан, Вольга і Юлія. Вольга, дарэчы, была замужам за вядомым беларускім педагогам Аляксандрам Сабалеўскім.

Дом на улице Сенкевича, 105 в Глубоком. 1929 год. Усадьба принадлежала Луке Дрозду — дяде героев публикации. В 1929-1930 годах хозяин сдавал дом (или его часть) передвижной колонне Польского Красного креста. Снимок из архива Национальной библиотеки Польши.

В ХХ веке у Дроздов в Глубоком было уже три дома: в них с семьями жили Лука, Викентий и Степан.

—

Главой сям’і лічыўся Лука. Ягоная сядзіба стаяла па суседству — там, дзе зараз дом №101 на вуліцы Горкага. Аднак у вайну яна згарэла, ад яе засталіся толькі прыступкі. Затым па старшынству сярод братоў ішоў наш тата. Яшчэ адзін брат, Сцяпан, памёр малады ад запалення лёгкіх у 1909 годзе. Ягоная жонка Ганна і дзеці Янка і Соня жылі ў трэцяй хаце.

Когда пришла советская власть, все три дома у Дроздов отняли.

— На хатах віселі шыльдачкі — з нумарам дома і прозвішчам гаспадара. Дык вось іх знялі і павесілі іншыя: «Горкомхоз». Пасля сваякі неяк даказалі ўладам, што гэтыя тры дамы разлічаны на тры сям'і. І нерухомасць вярнулі, зноў на шыльдах з'явіліся прозвішчы гаспадароў. Але ўсю астатнюю маёмасць забралі. А на трох братоў было больш за 20 гектараў зямлі, таксама яны трымалі коней, іншую жывёлу, мелі тэхніку: малацілку, веялку, плугі і г.д. Усё гэта абагулілі ў калгас.

Семья Викентия Дрозда какое-то время жила в одной половине дома, а вторую половину сдавала в аренду. Там размещался медпункт, в котором принимал фельдшер Артаев.

Про отца: «Быў у асабістай ахове цара, а пры Польшчы гадаваў пародзістых коней»

Викентий и Софья Дрозды с детьми Ольгой, Зоей, Георгием возле своего дома. Снимок сделан после войны.

Рассказывая про отца — Викентия Дрозда — брат с сестрой перебивают друг друга: воспоминания о родном человеке греют им сердце.

— Бацька нарадзіўся ў 1893 годзе і быў даволі адукаваным чалавекам для свайго часу: скончыў царкоўна-прыхадскую школу, а затым народнае вучылішча, з выдатнымі адзнакамі, — говорит дочь. — Потым яго прызвалі ў войска. Служыў ва Уладзівастоку, а падчас Першай сусветнай ваяваў пад Смаргонню. Атрымаў Георгіеўскі крыж. Увайшоў у батальён, які ахоўваў цара Мікалая ІІ. Наш бацька быў адным з тых, хто суправаджаў імператара на станцыю Дно, дзе ён адмовіўся ад прастола. А калі пачалася рэвалюцыя, уся гэтая неразбярыха, бацька вярнуўся ў Глыбокае. Бо сям'я мела зямлю і гаспадарку, але працаваць не было каму.

— Бацька быў вялікі працаўнік. Пры Польшчы ён гадаваў пародзістых коней для воінскай часткі, якая ахоўвала мяжу. А пры саветах пасадзіў 50 гектараў калгаснага сада. Ездзіў па усёй рэспубліцы, сабіраў саджанцы. Шкада, але сад той выкарчавалі і на яго месцы пабудавалі дамы. Тата быў не п'юшчы. На Вялікдзень і Раство (а мы праваслаўныя) сабіралася ўся радня, аднак на стол ставілі толькі некалькі бутэлек гарэлкі і маленькія кілішкі. Сядзелі, талкавалі, выпівалі патрохі. Гэта было зусім не тое, калі бальшавікі навучылі людзей у нашым краі піць стаканамі, — улыбается Георгий Викентьевич.

Однажды Викентий принес домой премию — 12 злотых, которые ему дали за выращивание породистых лошадей.

— Гэтыя грошы тата аддаў маме, Соф’і Маркаўне, яна ў нас была хатняя гаспадыня. Мама купіла тканіну і пашыла мне і сястры Вользе асеннія паліто. Нейкія грошы ад прэміі засталіся, і на іх матуля набыла кавалак ружовага шоўку. І сшыла нам шалікі. Памятаю, мы з Олей былі такія прыбраныя: паліто, берэт і ружовы шалік! — расцветает от этих воспоминаний Зоя Викентьевна.

Викентий Дрозд в молодости.

А в памяти ее брата остались более трагичные подробности смутного времени:

— Быў у нас такі калгас, называўся «Дабрабыт». Людзі прагаласавалі за тое, каб ім кіраваў наш бацька. Але ж ён лічыўся кулаком, таму старшынёй яго не прызначылі. Ну і дзякуй Богу. У выніку «Дабрабыт» узначаліў чалавек з «органаў» — маёр ці падпалкоўнік, але такі неадукаваны, што нават лічыў на пальцах. Ён не ведаў, што рабіць з гэтым калгасам, і кожную раніцу прыходзіў да нашага таты. І той яму раіў, як весці гаспадарку. Былы службіст, бывала, сядзеў у нас і расказваў, як ён расстрэльваў людзей. Выхваляўся: «Як дам — дык толькі мазгі на сцяну!». У горадзе была цэлая каманда з такіх адстаўнікоў, як гэты службіст. Яны перыядычна трэніраваліся ў стральбе. Ішлі на могілкі, там быў кар'ер. Прыносілі туды мішэні і стралялі па іх з наганаў, каб не згубіць свае навыкі. Калі гэты старшыня калгаса памёр, у ягонай хаце пасяліліся іншыя людзі. Дык мясцовыя жыхары ім раілі: «Асвяціце дом, бо ў ім жыла нячыстая сіла».

Викентий Дрозд прожил 94 года. Последние 10 лет, по словам детей, был слепым.

Про художника Дроздовича: «Дзядзька Язэп і наш бацька любілі разважаць, у тым ліку пра палітыку»

Знаменитый белорусский художник, скульптор, этнограф, археолог Язеп Дроздович после присоединения Западной Беларуси к БССР окончил учительские курсы и в 1940-1941 годах преподавал рисование в школе в Глубоком. Перед войной он некоторое время жил у Дроздов.

— Дзядзьку Язэпа добра памятаю, мы з ім дружылі! — оживляется Георгий Дрозд. — Ён называў мяне «сапраўдным беларускім хлопчыкам». Бываючы ў Глыбокім, мастак ніколі не мінаў нашай хаты. А калі працаваў у мясцовай школе, то і жыў у нас, а потым у іншай хаце — па суседству. Як і наш бацька, Драздовіч удзельнічаў у Першай сусветнай вайне. І таму ім было пра што пагаварыць. Яны любілі разважаць на розныя тэмы: пра ўсё, што адбывалася навокал, у тым ліку і пра палітыку. Звязвала іх таксама і любоў да ўсяго свайго, да беларушчыны. Мастак зарабляў маляваннем дываноў, якія былі вельмі папулярныя ў нашым краі. Пасяляўся ў якой-небудзь сям'і ў вёсцы, там яго кармілі, а ён маляваў за гэта дыван. Любіў часам і выпіць, але хто з мужыкоў не любіў?

Последний раз Дроздович появился в Глубоком в 1954 году, незадолго перед смертью:

— Але да нас не завітаў. Бацька ўбачыў яго на вуліцы і кажа: «Дзіўна, чаму гэта дзядзька Язэп да нас не зайшоў?». Мы не маглі зразумець, што адбываецца. А пазней выявілася, што мастак захварэў, яго паклалі ў бальніцу ў Падсвіллі, дзе ён і памёр.

В памяти Зои Викентьевны Дроздович остался «простым, вясёлым, гаваркім чалавекам»:

— Дужа любіў спаць на рускай печы. Мама раніцай варыла ў ёй корм жывёле. Дык Драздовіч яе прасіў: «Катлы заўтра ранкам не стаў, я буду спаць на печцы».

На досуге художник рисовал детям рисунки:

— Нас са стрыечнай сястрой Соняй ён называў «дзеўчукі́». Зваў да сябе: «Дзеўчукі́, хадзіце сюды, я вам нарысую красналюдкаў». Гэта значыць, гномікаў. У яго быў такі драўляны сундучок: зверху на ім разны узор. Ён даставаў адтуль паперу, фарбы, пэндзаль і пачынаў маляваць. Канешне, тыя малюнкі мы не захоўвалі. Хто ж ведаў, што яны пасля спатрэбяцца!

Оно одна работа Дроздовича лет десять украшала гостиную:

— Гэта быў партрэт Соні — дачкі дзядзькі Сцяпана — барэльеф з гліны, памерам з талерку. Во тут вісеў, на сценцы над сталом. Напэўна,ужо гадоў дзесяць прайшло пасля вайны, як аднойчы прыбіралі ў хаце, выціралі пыл з партрэта — ён зваліўся і разбіўся. Пазней, калі імя мастака сталі шанаваць, я пабывала на выставе ягоных прац у Мінску. І кажу Соні: «Во, каб ты тады не выкінула аскепкі ад свайго партрэта, а склеіла, то зараз бы ён быў у музеі». Дарэчы, Соня наша была прыгажуней. Калі нас далучылі да БССР, ёй было 20 гадоў. Неяк яна прыехала ў госці з Вільні. Дзяўчыну ў шубе і модным капелюшы ўбачылі рускія салдаты. І адзін з іх здзіўлена спытаў: «А гэта што за буржуйка?».

На снимке в центре — Софья Дрозд, двоюродная сестра героев публикации. Это ее портрет на глиняном барельефе сделал художник Язеп Дроздович.

Про сталинские репресии: «Дзеці ведалі, што за бацькамі могуць „прыйсці“ ў любы момант»

Сталинские репрессии катком прошлись по семье Дроздов — как по тысячам и тысячам других.

— У Глыбокім і наваколлі энкавэдэшнікі пазабіралі шмат народу, — отмечает хозяин дома. — На вакзале стаяў таварняк, і яго «загружалі» людзьмі, якіх звозілі з вёсак. Таму ўва ўсіх былі насушаны сухары, усе сядзелі і чакалі, што «прыйсці» ў любы момант могуць і за імі. Неяк селі мы снедаць, а насупраць хаты спыняецца крыты ЗИС-5. З яго выходзяць і ідуць да нас чацвёра салдат і афіцэр. Бацька ўбачыў іх у вакно і кажа: «Ну што ж, сёння паедзем і мы». А тады былі моцныя маразы, і яны прыйшлі да нас проста пагрэцца. Пагрэліся, мо, з гадзіну, і паехалі далей — працягваць сваю «работу». Страху, канешне, нацярпеліся мы вялікага!

— Так, увесь час сядзелі, сабраўшыся ў дарогу, — дополняет брата сестра. — Заплечнікі былі пашытыя ўсім у сям'і, і дзецям таксама. Як толькі едзе па вуліцы машына цёмная («черный воронок»), так і чакаем: ці спыніцца каля нашай хаты.

Янка Дрозд — двоюродный брат героев публикации. Расстрелян как «враг народа» в 1934 году.

Трагичнее всего сложилась судьба двоюродного брата Георгия и Зои — Янки Дрозда: его записали во «враги народа», «нацдемы» и расстреляли.

—

Іван (Янка) Дрозд — гэта сын Сцяпана, брата нашага бацькі, — объясняет Зоя Викентьевна. — У 1926 годзе ён скончыў беларускую гімназію ў Вільні. Заходняя Беларусь тады была ў складзе Польшчы. І выпускнікі гімназіі не маглі паступіць у польскія ўніверсітэты: праз кепскае веданне польскай мовы. Таму для атрымання далейшай адукацыі яны імкнуліся трапіць у савецкую Беларусь, у Мінск. Так зрабіў і наш брат: ён нелегальна перайшоў польска-савецкую мяжу. Жыў у Мінску, скончыў БДУ, працаваў эканамістам. Аднак у кастрычніку 1933 года Янку арыштавалі. Абвінавацілі ў тым, што ён уваходзіў у «контррэвалюцыйную паўстанцка-дыверсійную арганізацыю». Па гэтай справе праходзілі 97 чалавек.

Расстралялі яго ў маі 1934 года. Янку было ўсяго 27 гадоў. Мы, сваякі, за савецкім часам пры чужых людзях нават не згадвалі імя расстралянага брата. Баяліся.

Янка Дрозд — двоюродный брат героев публикации. В 27 лет расстрелян как «враг народа».

В 1967 году Янку Дрозда и остальных участников дела реабилитировали. Компенсацию семье не выплатили:

— Янкава родная сястра Соня пайшла ў КДБ. А ёй сказалі: нічога вам не паложана, вы не сваячка. Соня з усёй сваёй сям'і засталася адна і таму да смерці жыла ў нас.

Георгий Викентьевич отмечает, что репрессии коснулись и семьи еще одной родственницы — двоюродной сестры Веры:

—

Вера была замужам за чыноўнікам Леанардам Рачыцкім, які пры паляках працаваў у мясцовай адміністрацыі. А калі прыйшлі бальшавікі, яго арыштавалі і пасадзілі ў турму ў Глыбокім. Потым адправілі ў Архангельск на лесараспрацоўкі. А жонку з малымі дзецьмі выслалі ў Казахстан. Вера зазнала шмат гора, гэта сказалася на здароўі: яна важыла 80 кг, а схуднела да 40 кг. Яе маці не вытрымала высылкі дачкі з унукамі і памерла. Леанард зразумеў, што загіне на лесапавале і запісаўся ў армію Андэрса.

Як скончылася вайна, ён апынуўся ў Англіі і імкнуўся забраць жонку з дзецьмі. Вера была праваслаўная, але запісалася каталічкай — і такім чынам змагла выехаць з Казахстана ў Польшчу. Дзякаваць Богу, пасля усіх перанесеных пакут гэта сям'я аб'ядналася.

Про войну: «Горад быў спалены, наша хата не згарэла цудам»

В 1941-м Зое было 8 лет, а Георгию — 4. Вот что они вспоминают про свое детство, опаленное войной.

—

Хто не перажыў вайну, той не ведае, як гэта страшна, — качает головой Георгий Викентьевич. — Горад быў амаль цалкам спалены. Ідзеш па вуліцы — ад хат засталіся толькі адны пячныя трубы. А ў нас лазня згарэла, а хата цудам не. Гэта не так даўно я абклаў яе цэглай, а ў вайну яна была драўляная і з саламяным дахам.

Калі немцы адступалі, то ездзілі па Глыбокім і спецыяльна палілі хаты: стралялі па іх запальными кулямі. І каб трапілі ў страху, то дом згарэў бы ўшчэнт, а так, на шчасце, куля трапіла ў печ. А незадоўга да гэтага нашай сястры Соні прыснілася яе маці, якая спытала: а чаго вы хату не асвеціце? Соня пераказала сон нашай маці. Хату ўзялі ды асвяцілі хрышчэнскай вадой. Вось вер і не вер: можа, таму наш дом і ўцалеў у вайну? Няглядзячы на тое, што суседская хата, праз плот, згарэла.

Какое-то время семья жила только в половине дома, остальную часть занимали немцы:

— На агародзе ў нас стаялі пуня і ток: там малацілі снапы з поля. Калі немцы прыйшлі, то зрабілі з тока харчовы склад. Нас выселілі ў адну палову дома, а ў другой паставілі нары і там жылі салдаты, якія працавалі на гэтым складзе. А пры адступленні немцы спалілі пуню, давялося будаваць новую.

Победу в Глубоком отмечали радостно, с советской символикой, хотя многие жители этого региона всегда недолюбливали большевиков и все, что с ними связано:

— Была вялікая радасць: скончылася бойня! Людзі святкавалі, хадзілі па вуліцы нават з чырвонымі сцягамі, — вспоминает Георгий Викентьевич.

После войны хата и сарай Дроздов приютили и родню, и соседей.

— А сколько человек у вас жило?

— А хто ж іх лічыў?! Цэлы кагал! — восклицает Зоя Викентьевна. — У нас яшчэ з дарэвалюцыйных часоў была драўляная ступа і вялікі таўкач. І мама з цёткай кожную раніцу таўклі ячмень і варылі кашу. Бальшушчы кацёл! І за стол па чарзе прыходзілі 6 ці 7 чалавек. Адны паелі, падыходзяць другія. І ўсе гэтую кашу ядуць. Спалі хто дзе: і ў хаце, і на сене ў сараі. Выратоўвалі нас карова і агарод. А свіней нашых пастралялі. Хто? Ды хто яго ведае? Можа, немцы, а можа, і нашы. Есці ж усе хацелі.

×××

В доме, который пережил разные исторические катаклизмы, отсчитывают время старинные настенные часы с боем марки Le Roi a Paris, которые в начале ХХ века выпускало несколько крупных немецких фабрик.

— Гадзінніку ўжо больш за 100 гадоў, у нашай сям'і ён з'явіўся яшчэ пры паляках, да 1939 года. Мама ўбачыла яго ў прыватнай гадзіннікавай майстэрні. Аднесла туды наш стары гадзіннік з гірай, даплаціла і купіла вось гэты, з боем. Гэта сапраўдны сямейны рарытэт, — с гордостью говорит Георгий Викентьевич. — І напамін пра час, бо ён вельмі хуткаплынны.

Автор: Татьяна Матвеева. Фото: Игорь Матвеев

Нашли опечатку? Выделите фрагмент текста с опечаткой и нажмите Ctrl + Enter. Хотите поделиться тем, что произошло в Витебске? Напишите в наш телеграм-бот. Это анонимно и быстро.